Łojotokowe zapalenie skóry - przyczyny i sposoby postępowania

Szukasz sposobów na złagodzenie objawów łojotokowego zapalenia skóry? Ta przewlekła choroba wymaga kompleksowego podejścia – od właściwej pielęgnacji po dobrze dobraną terapię farmakologiczną. W naszym artykule znajdziesz najważniejsze informacje o przyczynach ŁZS i sprawdzonych metodach postępowania. Sprawdź, co możesz zrobić, aby wyeliminować uciążliwe objawy i poczuć się lepiej.

Łojotokowe zapalenie skóry – objawy choroby

Łojotokowe zapalenie skóry to choroba o podłożu zapalnym, która charakteryzuje się okresowymi nawrotami i remisjami. Zmiany pojawiają się w tych okolicach skóry, w których produkcja łoju jest naturalnie większa. Początkowo niewielki rumień i drobnopłatkowe złuszczanie mogą w nasileniu choroby zmieniać się w dobrze odgraniczone, nieregularne plamy rumieniowe, na których znajdziemy nawarstwione żółte strupy. Pojawić się może także czasami wysięk surowiczy.

Najczęściej zmiany skórne w ŁZS możemy obserwować na skórze owłosionej głowy, brwi i rzęs. Charakterystyczne na twarzy jest występowanie przy nasilonych objawach tzw. korony łojotokowej na czole, a na szyi plamy rumieniowe mają kształt obrączkowaty. Zmiany pojawiają się także na twarzy – często w okolicy przynosowej oraz w pobliżu małżowin usznych. Na tułowiu obserwować je możemy w okolicy mostka lub między łopatkami. Czasem pojawiają się także żywo czerwone wykwity w okolicy pach i pachwin, pod piersiami oraz w miejscach intymnych.

W przypadku sporego pogorszenia stanu skóry może na niej powstać trudna do usunięcia skorupa złożona z wyschniętych warstw martwego naskórka. Stanowi ona duży dyskomfort zdrowotny, kosmetyczny, a także psychologiczny dla pacjenta. Zaczopowanie ujść gruczołów przywłosowych oraz intensywne drapanie może spowodować przerzedzenie włosów.

ŁZS – jaka jest częstość występowania choroby?

Szacuje się, że łojotokowe zapalenie skóry dotyka około 3% społeczeństwa. Ponieważ zmiany delikatniejsze przypominają łupież z delikatnym rumieniem, wielu pacjentów nie zasięga porady lekarza, chyba że nastąpi pogorszenie stanu skóry. ŁZS występuje nieznaczenie częściej u panów niż u pań i może się pojawić w każdym wieku od niemowlęcego po podeszły.

ŁZS – przyczyny choroby

ŁZS jest wynikiem nieprawidłowych interakcji między skórnym układem odpornościowym gospodarza a bytującymi na skórze mikrobami. Nie ma konsensusu w sprawie konkretnej przyczyny jego powstania.

Wśród możliwych przyczyn choroby podaje się:

  • nadaktywność gruczołów łojowych, być może związaną z poziomem androgenów (noworodki z ciemieniuchą, młodzież w okresie pokwitania, panie z PCOS, zwiększone wydzielanie łoju pod wpływem stresu lub zimna);
  • nieprawidłowy proces odnawiania komórek naskórka, prowadzący do przyspieszonego rogowacenia;
  • namnażanie się grzybów z rodzaju Malassezia furfur (naturalna mikrobiota skóry) i niewłaściwą odpowiedź immunologiczną na ich obecność;
  • nadmierną kolonizację bakteriami Staphylococcus epidermidis;
  • zaburzenia bariery skó

Czynniki pogarszające stan skóry w ŁZS

Nasilenie lub remisja zmian skórnych w łojotokowym zapaleniu skóry zależy od wielu czynników wewnątrz- i zewnątrzpochodnych.

Do zaostrzeń związanych ze stanem naszego ciała może dochodzić, jeśli:

  • jesteśmy zestresowani lub przemęczeni;
  • mamy nieprawidłową wagę ciała i cechy zespołu metabolicznego;
  • mamy problemy hormonalne pogarszające łojotok;
  • mamy skórę tłustą i trądzikową;
  • jakość naszej diety pozostawia wiele do życzenia;
  • mamy niedobór cynku, selenu i witamin z grupy B;
  • cierpimy na zaburzenia odżywiania (anoreksja, bulimia);
  • nadużywamy alkoholu;
  • cierpimy na choroby neurologiczne (np. padaczka, porażenie nerwu twarzowego), przeszliśmy udar lub mamy chorobę Parkinsona;
  • jesteśmy zakażeni wirusem HIV (40–80% pacjentów z HIV ma objawy ŁZS);
  • przeszliśmy układowe infekcje przebiegające z gorączką.

Trzeba również zwrócić uwagę na czynniki środowiskowe osłabiające skórę, takie jak:

  • zbyt wysoka lub zbyt chłodna temperatura (zaostrzenia w okresie jesienno-zimowym);
  • brak odpowiedniej higieny;
  • zbyt agresywne kosmetyki wysuszające skórę;
  • noszenie obcisłej, mało przewiewnej odzieży;
  • leki (np. psolareny, lit, sole złota, haloperidol, buspiron);
  • przebywanie w klimatyzowanych pomieszczeniach.

Diagnostyka ŁZS

W diagnostyce łojotokowego zapalenia skóry ważne jest wykluczenie innych chorób. Rozpoznania dokonuje się, analizując dokładnie objawy. ŁZS różnicujemy z:

Po wykluczeniu ww. chorób przyglądamy się cechom klinicznym skóry pacjenta. Pomocne bywa też czasami badanie histopatologiczne skóry. W obrazie klinicznym obserwuje się:

  • charakterystyczne miejsca występowania, czyli okolice łojotokowe;
  • małe ogniska w kształcie monety lub duże, rozległe obszary, na których drobnymi płatkami łuszczy się skóra;
  • łuski, które często bywają żółte i tłuste;
  • utratę włosów (głowa, brwi, rzęsy) przy dużym nasileniu stanu zapalnego;
  • świąd (choć nie zawsze występuje, pogarsza się pod wpływem potu).

Choroba ma tendencję do samoograniczania się, co szczególnie widać w okresie letnim. Charakterystyczna dla niej jest większa obecność naturalnie występujących na skórze grzybów z rodziny Malassezia. Choć wśród badaczy nie ma zgodności w sprawie wpływu tych grzybów na samo powstanie choroby, to jednak ich eliminacja lekami przynosi poprawę objawów skórnych. Skóra chorych jest bardziej sucha i ma słabszy metabolizm lipidów. Ponadto jest bardziej reaktywna immunologicznie, ma szybszą proliferację i różnicowanie komórek oraz zwiększoną ich apoptozę.

Należy pamiętać, że różne choroby skóry mogą występować razem. Jeśli np. pacjent miał wcześniej zdiagnozowaną łuszczycę, to pojawienie się ŁZS może nasilić objawy łuszczycowe w związku z większym podrażnieniem skóry.

Leczenie skóry z ŁZS

Terapia łojotokowego zapalenia skóry skupia się na złagodzeniu lub usunięciu objawów choroby i utrzymaniu jak najdłuższej remisji.

Postępowanie profilaktyczne w ŁZS

Przede wszystkim warto zadbać o eliminację czynników wpływających na pogorszenie objawów choroby. Są to m.in. te wymienione wcześniej: niedobory, stres, kiepska dieta, źle dobrane kosmetyki itp. Dbanie o całokształt zdrowia może znacznie złagodzić objawy choroby.

Skóra ze zmianami związanymi z ŁZS wymaga także dobrze dobranej pielęgnacji. Środki do tego przeznaczone nie mogą dodatkowo naruszać bariery skórnej czy powodować wysuszenia naskórka. Przyda się w ich składzie obecność środków gojących, kojących i przeciwzapalnych, np. alantoiny czy d-pantenolu. Jedną z substancji nawilżających będących dobrym składnikiem kosmetyków przeznaczonych do skóry z ŁZS jest też gliceryna, która poprzez zdolność do zatrzymywania wody w skórze przywraca miękkość warstwie rogowej naskórka i elastyczność skórze głowy.

W codziennej pielęgnacji można także używać szamponów ziołowych zawierających np. łopian większy, pokrzywę zwyczajną, szałwię lekarską, jałowiec pospolity, żywotnik wschodni, oman wielki czy mydlnicę lekarską. Mają one bowiem właściwości ściągające, przeciwzapalne i przeciwdrobnoustrojowe, redukują łojotok i regulują mikrobiom skóry głowy.

Postępowanie lecznicze w ŁZS

Duża część zmian w ŁZS dotyczy skóry owłosionej, co kosmetycznie może powodować problemy. Na skórę głowy trudno będzie nam nałożyć krem czy maść. Stąd wiele substancji leczniczych podaje się w formie szamponów, pianek i lotionów. Maści, żele i kremy możemy stosować na skórę gładką twarzy czy tułowia.

Do leczniczych pianek, szamponów i lotionów dodaje się między innymi takie substancje jak:

  • kwas salicylowy – ma działanie złuszczające, co stymuluje odnowę naskórka;
  • mocznik – ma działanie nawilżające i złuszczające, rozluźnia keratynę naskórkową i zwiększa ilość miejsc wiążących wodę;
  • kortykosteroidy (propionian klobetazolu lub fluocynonidu) – działanie przeciwzapalne, stosowane w jak najmniejszej działającej dawce i jak najkrócej, aby zminimalizować ryzyko objawów niepożądanych;
  • analogi witaminy D – działanie immunomodulujące;
  • miejscowe środki przeciwdrobnoustrojowe (ketokonazol, cyklopiroksolamina, dwusiarczek selenu, siarka strącona 3% i siarka koloidalna 5%) – w celu zmniejszenia populacji grzyba Malassezia furfur oraz bakterii z gatunku Staphylococcus.

Szampony z substancjami aktywnymi potrzebują co najmniej 2 minut na skórze głowy, by zadziałać, dlatego ważne jest przestrzeganie czasu (podanego przez producenta) przebywania piany na głowie w czasie mycia. Leczniczo taki szampon stosujemy dwa do czterech razy na tydzień przez cztery tygodnie. Potem można je stosować rzadziej – podtrzymująco, aby zapobiec nawrotom choroby.

W związku z tym, że światło słoneczne często bardzo łagodzi nasilenie objawów ŁZS, to terapią drugiego rzutu w tym schorzeniu jest fototerapia promieniowaniem UV, a szczególnie UVB.

W przypadku ciężkich, obejmujących większe powierzchnie skóry i nieodpowiadających na leczenie miejscowe stanów ŁZS dołącza się czasem ogólnie działające doustne leki przeciwgrzybicze. Terapią trzeciego rzutu są leki biologiczne, takie jak Infliximab, Adalimumab i Etanercept.

Podsumowanie

Łojotokowe zapalenie skóry jest chorobą, w której bardzo ważna jest profilaktyka. Należą do niej przede wszystkim dbanie o zdrowie organizmu jako całości, unikanie czynników zaostrzających i właściwa pielęgnacja skóry. Przy takim postępowaniu objawy choroby mogą ulec znacznemu osłabieniu, a nawet wycofaniu, a te okresy remisji będą trwać dłużej.

Opracowanie: mgr farmacji Marta Koziarska, szkoleniowiec z ponad 20-letnim doświadczeniem, autorka licznych publikacji popularnonaukowych.

Bibliografia:

  1. Trznadel-Grodzka E., Tyc-Zdrojewska E., Kaszuba A., Choroby łojotokowe, [w:] Metody diagnostyczne w dermatologii, wenerologii i mikologii lekarskiej, II. Wydawnictwo Czelej, Lublin 2015.
  2. Buczek A., Wcisło-Dziadecka D., Sierant K., Brzezińska-Wcisło L., Co nowego w etiologii i terapii łojotokowego zapalenia skóry, „Postępy Nauk Medycznych” 2018.
  3. Zakrzewski M., Zakrzewski B., Pielęgnacja skalpu w trakcie leczenia oraz w remisji łojotokowego zapalenia skóry, łuszczycy oraz łupieżu, Termedia 2023.
  4. Kowalczyk A., Adamska-Szewczyk A., Medicinal plants in a seborrheic scalp care, „Aesthetic Cosmetology and Medicine” 2022.